ΣΠΥΡΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗ: ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΚΤΡΟΠΗς ΤΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ

ΣΠΥΡΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗ: ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΚΤΡΟΠΗς ΤΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ

Σπυρίδων Παπαγιαννάκης Κριτική αξιολόγηση του σχεδίου της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα.
ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ
ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ
ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ – ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ
ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ & ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ

Mάθημα: Περιβαλλοντικές συνιστώσες του σχεδιασμού

και της οικιστικής ανάπτυξης

Υπεύθυνος μαθήματος: Ι. Πολύζος – Τ. Κοσμάκη

Διδακτική ομάδα: Ι. Πολύζος – Τ. Κοσμάκη – Σ. Μαυρομμάτη

Εκπόνηση εργασίας: Σπυρίδων Παπαγιαννάκης

ΑΘΗΝΑ 2010

Κριτική αξιολόγηση του σχεδίου της εκτροπής του ποταμού
Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ………………………………………………………………………………………….3
Αντικείμενο της Εργασίας…………………………………………………………………….4
Υπόθεση εργασίας……………………………………………………………………………….4
Μεθοδολογία………………………………………………………………………………………4
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ……………………………………………………6
1.1 Ο Αχελώος και η ευρύτερη περιοχή αναφοράς του έργου…………………..6
1.2 Σύντομη γεωγραφική – τεχνική περιγραφή των έργων της επικρατούσας
λύσης (600 εκ. μ3) της μερικής εκτροπής……………………………………………….9
1.3 Σκοπιμότητα του έργου (ΜΠΕ 1995 – εκτροπή 600 x 106 μ3)………….12
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ…………………………………………………………..13
2.1 Το φυσικό περιβάλλον………………………………………………………………….13
2.2 Ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον……………………………………………..16
2.3 Συνοπτική παρουσίαση των κοινωνικών – οικονομικών
χαρακτηριστικών της ευρύτερης περιοχής του έργου της εκτροπής…………17
2.4 Μεσοχώρα – Αρματολικό (οικισμοί που κατακλύζονται)………………….19
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ – ΣτΕ – Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
ΣΗΜΕΡΑ……………………………………………………………………………………………22
3.1 Σύντομη ιστορική αναδρομή του έργου της εκτροπής του Αχελώου…..22
3.2 Επισκόπηση των κυριότερων αποφάσεων του ΣτΕ…………………………..30
3.3 Η Κατάσταση σήμερα – εξελίξεις στο μέλλον…………………………………32
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ………………………………………..34
4.1 Σύντομη αναφορά στο νομοθετικό πλαίσιο για το περιβάλλον, την
προστασία και διαχείριση των υδάτων………………………………………………….34
4.2 Σύντομη Αναφορά στο νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία της
πολιτιστικής κληρονομιάς…………………………………………………………………..40
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ……….42
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………………………………………………………50
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ……………………………………………………………………………………56
ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Με γνώμονα την αειφορική διαχείριση και προστασία των υδάτινων
πόρων η παρούσα εργασία επιχειρεί μια κριτική αξιολόγηση του σχεδίου
εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα.

Η αρχική σύλληψη της ιδέας για την εκτροπή του Αχελώου ποταμού
στη Θεσσαλική πεδιάδα χρονολογείται από τη δεκαετία του 1920 και αποτελεί
ένα από τα μεγαλύτερα και πιο πολύπλοκα τεχνικά έργα της χώρας. Από τη
μέχρι σήμερα πορεία του εγχειρήματος το έργο της εκτροπής αναδείχθηκε σε
εξέχον παράδειγμα κατασπατάλησης πόρων σε έργα αντιοικονομικά,
αντικοινωνικά και με βαρύτατες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Από τη μια
προέβαλε την ανάγκη για αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων και από την
άλλη το απηρχαιωμένο, αναχρονιστικό και αδιέξοδο αναπτυξιακό μοντέλο,
που εκπροσωπούν φαραωνικά έργα σαν αυτό. Στις διαπιστώσεις αυτές πρέπει
να προστεθούν και οι πολιτικές διαστάσεις που έχει το έργο για όλες τις
κυβερνήσεις που το διαχειρίστηκαν καθώς και οι νομικές, με αποκορύφωμα
την τελευταία απόφαση του ΣτΕ η οποία στρέφεται ευθέως κατά του νόμου
«Σουφλιά» (Ν. 3481/2006) θέτοντας σε αμφιβολία τη δυνατότητα της
Πολιτείας να καταστρατηγεί τις αποφάσεις των δικαστηρίων και να «περνάει»
με νόμο έργα.

Η όποια λύση του προβλήματος της έλλειψης των υδατικών πόρων
εκτός Θεσσαλίας θα έπρεπε να εξετασθεί μόνο αφού πρώτα θα είχαν
εφαρμοσθεί όλα τα αναγκαία μέτρα για την εξοικονόμηση νερού,
(αναδιάρθρωση καλλιεργειών, αγρανάπαυση, αλλαγή τρόπου ποτίσματος) και
θα είχαν υλοποιηθεί όλα τα δυνατά έργα (φράγματα, εγγειοβελτιωτικά έργα
κ.λπ.) εντός της λεκάνης απορροής του Θεσσαλικού κάμπου. Όποια
μεθοδολογία να χρησιμοποιήσει κανείς για την αξιολόγηση του έργου, όσο
άρτια επιστημονική κατάρτιση και να διαθέτει, αρκεί και μόνο η χρήση της
κοινής λογικής για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η εκτροπή προωθείται
καθαρά για πολιτικούς λόγους και ότι θα έχει τεράστιες αρνητικές
επιπτώσεις στο περιβάλλον φυσικό και ανθρωπογενές.

Δυστυχώς στο μεγαλύτερο βαθμό μόνο η «εκτροπή της λογικής»
μπορεί να δικαιολογήσει το εγχείρημα της εκτροπής του Αχελώου ποταμού
στη Θεσσαλική πεδιάδα.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Αντικείμενο της Εργασίας

Η αναπτυξιακή πολιτική που πάγια ακολουθείται στην χώρα μας (και
όχι μόνο) ταυτίζει την ανάπτυξη κυρίως με μεγαλεπήβολα έργα πολιτικού
μηχανικού, στην λογική της μεγιστοποίησης του οικονομικού κέρδους και του
πολιτικού οφέλους αδιαφορώντας για τις αρνητικές συνέπειες στο φυσικό και
ανθρωπογενές περιβάλλον. Η εκτροπή του Αχελώου από τη μέχρι σήμερα
πορεία του εγχειρήματος αναδείχθηκε σε εξέχον παράδειγμα κατασπατάλησης
πόρων σε έργα αντιοικονομικά, αντικοινωνικά και με βαρύτατες
περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Με γνώμονα την αειφορική διαχείριση και προστασία των υδάτινων
πόρων επιχειρείται η κριτική αξιολόγηση του σχεδίου εκτροπής του ποταμού
Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα.

Υπόθεση εργασίας

Τα προβλήματα που δημιουργούνται λόγω της ανεπάρκειας υδάτινων
αποθεμάτων, συνήθως οφείλονται περισσότερο σε κοινωνικοοικονομικές
αιτίες, παρά στην έλλειψη φυσικών πόρων και συνδέονται κυρίως με σπάταλη
και καταχρηστική κατανάλωση νερού. Η εύκολη λύση με την άκριτη μεταφορά
υδάτινων πόρων από μια λεκάνη απορροής σε μια άλλη, συνήθως βασίζεται σε
φιλόδοξα μοντέλα μη βιώσιμης ανάπτυξης που υπαγορεύονται από πολιτικά
και οικονομικά συμφέροντα.

Μεθοδολογία

Η μεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθείται αναλύεται σε 5 στάδια:

Πρώτο στάδιο:

• Ο Αχελώος και η ευρύτερη περιοχή του έργου της εκτροπής.

• Σύντομη γεωγραφική – τεχνική περιγραφή των έργων.

• Σκοπιμότητα του έργου της εκτροπής.

Δεύτερο στάδιο:

• Το φυσικό περιβάλλον.

• Ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον.

• Κοινωνικά – οικονομικά χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής.

• Μεσοχώρα – Αρματολικό (οικισμοί που κατακλύζονται).

Τρίτο στάδιο:

• Ιστορική αναδρομή του έργου της εκτροπής του Αχελώου.

• Επισκόπηση των κυριότερων αποφάσεων του ΣτΕ.

• Η κατάσταση σήμερα – εξελίξεις στο μέλλον.

Τέταρτο στάδιο:

• Σύντομη αναφορά στο νομοθετικό πλαίσιο για το περιβάλλον, την
πολιτιστική κληρονομιά και την προστασία και διαχείριση των υδάτων.

Πέμπτο στάδιο:

• Κριτική αξιολόγηση – Συμπεράσματα.

Πηγές:

-Δευτερογενείς πηγές (κείμενα, φωτογραφίες, πρακτικά συνεδρίων, άρθρα,
βιβλία αλλά και επίσημα στοιχεία από μελέτες, αποφάσεις του ΣτΕ και ΦΕΚ).

-Επιτόπιες επισκέψεις στην ευρύτερη περιοχή της εκτροπής.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

1.1 Ο Αχελώος και η ευρύτερη περιοχή αναφοράς του έργου

Το εγχείρημα της εκτροπής του Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα
αποτελεί ένα μεγάλο και πολυσύνθετο τεχνικό έργο, η κατασκευή και
λειτουργία του οποίου θα επηρεάσει έναν ευρύ γεωγραφικό χώρο που
περιλαμβάνει την περιφέρεια Θεσσαλίας, το νομό Αιτωλοακαρνανίας και ένα
μεγάλο μέρος της οροσειράς της νότιας Πίνδου. Είναι προφανές ότι οι
επιπτώσεις από την κατασκευή και λειτουργία του έργου στο φυσικό και
ανθρωπογενές περιβάλλον, στα υδρολογικά και υδρογεωλογικά δεδομένα,
στην οικονομική , κοινωνική και πολιτιστική δομή της παραπάνω περιοχής θα
είναι πολύπλοκες και πολυσύνθετες.

Οι αρχαίοι έλληνες
είχαν θεοποιήσει τον ποταμό
Αχελώο και πίστευαν ότι ήταν
ο πατέρας όλων των ρεόντων
υδάτων. Στη μυθολογία
γνωστή είναι η αναμέτρηση
του ποτάμιου θεού Αχελώου
με τον ημίθεο Ηρακλή για
χάρη της Δηιάνειρας, κόρης
του βασιλιά της Ακαρνανίας
Οινέα.

Ο Αχελώος είναι ο
μεγαλύτερος σε παροχή νερού
και δεύτερος μεγαλύτερος
ποταμός από τα ποτάμια που πηγάζουν και ρέουν εξολοκλήρου σε Ελληνικό
έδαφος και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ποτάμια οικοσυστήματα της
χώρας.

Πηγάζει από την οροσειρά της Πίνδου στα σύνορα Θεσσαλίας –
Ηπείρου και συγκεκριμένα από το όρος Περιστέρι(Λάκμων) σε ύψος 1800
μέτρων. Έχει μήκος 220 χιλιόμετρα περίπου και γενική κατεύθυνση από βορρά
προς νότο τέμνοντας την οροσειρά της Πίνδου. Η συνολική έκταση της
λεκάνης απορροής του Αχελώου ανέρχεται σε 4860 km2 .

Κατά την διαδρομή του διασχίζει το νομό Τρικάλων και διέρχεται από
τα όρια των νομών Καρδίτσας και Άρτας, τα όρια των νομών Ευρυτανίας και
Αιτωλοακαρνανίας και στη συνέχεια αφού διασχίσει στην πεδιάδα του
Αγρινίου στρέφεται προς τα Δ.-ΝΔ. και εκβάλει στο Ιόνιο πέλαγος (Εχινάδες
Νήσοι) κοντά στο Μεσολόγγι.

Η υψηλή αισθητική αξία και η πλούσια χλωρίδα και πανίδα
χαρακτηρίζουν το τοπίο του ποταμού. Το άνω τμήμα του είναι ορεινό, με
έντονο ανάγλυφο, πολλαπλές πτυχώσεις, και πυκνό υδρογραφικό δίκτυο ενώ
στο μέσο και κάτω τμήμα του το τοπίο εναλλάσσεται μεταξύ ορεινού,
ημιορεινού και πεδινού.

Η κοιλάδα του Αχελώου (GR 2110005) εντάσσεται στο δίκτυο
«NATURA 2000» και το σύμπλεγμα των εκβολών του Αχελώου μαζί με τις
λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου-Αιτωλικού ως περιοχές μεγάλης οικολογικής και
αισθητικής αξίας προστατεύονται από τη διεθνή σύμβαση RAMSAR.

Οι κυριότεροι παραπόταμοι του Αχελώου είναι ο Αγραφιώτικος, ο
Ταυρωπός (ή Μέγδοβας) και ο Τρικεριώτης.

Κατά μήκος του ποταμού έχουν κατασκευασθεί από την ΔΕΗ και είναι σε
λειτουργία τα υδροηλεκτρικά έργα των Κρεμαστών (ωφέλιμη χωρητικότητα
3.300 x 106 μ3 ) του Καστρακίου με (ωφέλιμη χωρητικότητα 220 x 106 μ3 ) και
του Στράτου (ωφέλιμη χωρητικότητα 11 x 106 μ3 ). Έχει επίσης ολοκληρωθεί η
κατασκευή του φράγματος της Μεσοχώρας (ωφέλιμη χωρητικότητα 228 x 106
μ3), ενώ έχει ξεκινήσει η κατασκευή του φράγματος της Συκιάς (ωφέλιμη
χωρητικότητα 440 x 106 μ3). Το φράγμα της Μεσοχώρας και της Συκιάς
εντάσσονται στο συνολικό εγχείρημα της εκτροπής (600 x 106 μ3) ποσότητας
νερού μέσω σήραγγας προς τη θεσσαλική πεδιάδα. Στον Ταυρωπό
(παραπόταμος του Αχελώου) έχει ήδη κατασκευασθεί το ομώνυμο φράγμα με
ωφέλιμη χωρητικότητα 300 x 106 μ3.

1.2 Σύντομη γεωγραφική – τεχνική περιγραφή των έργων της
επικρατούσας λύσης (600 εκ. μ3) της μερικής εκτροπής

Τα έργα μερικής «μικρής ή οικολογικής» εκτροπής μέρους των υδάτων
(600 εκ. κυβικά μέτρα) του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία
αναπτύσσονται στο μεγαλύτερο μέρος τους στην ορεινή Νότια Πίνδο, σε μια
ζώνη που εκτείνεται από ανάντη των οικισμών Μεσοχώρας και Αρματωλικού
(οικισμοί που κατακλύζονται) του νομού Τρικάλων μέχρι και τη θέση του
φράγματος της Συκιάς, που βρίσκεται πλησίον του οικισμού Πετρωτού στα
σύνορα των νομών Άρτας και Καρδίτσας. Στη ζώνη αυτή αναπτύσσονται τα
φράγματα Μεσοχώρας και Συκιάς, οι αντίστοιχοι ταμιευτήρες τους, η σήραγγα
προσαγωγής Μεσοχώρας-Γλύστρας και οι ΥΗΣ Γλύστρας και ΥΗΕ Συκιάς.
Μεταξύ ΥΗΣ Γλύστρας και ΥΗΕ Συκιάς βρίσκεται η μονή Αγ. Γεωργίου
Μυροφύλλου Τρικάλων, για την προστασία της οποίας από την κατάκλυση
προβλέπεται (ΜΠΕ 2002) η κατασκευή, περιμετρικά της, προστατευτικού
αναχώματος ύψους 15 μ.. Κοντά στον οικισμό Πετρωτό ξεκινά η σήραγγα
εκτροπής του Αχελώου προς τη Θεσσαλία, η οποία διασχίζει σχεδόν κάθετα
την οροσειρά της Πίνδου και εξέρχεται κοντά στον οικισμό Πευκόφυτο του
Νομού Καρδίτσας. Εντός των ορίων του Νομού Καρδίτσας αναπτύσσονται ο
ΥΗΣ Πευκοφύτου (πλησίον του ομώνυμου οικισμού) και η αναρρυθμιστική
δεξαμενή και ο μικρός ΥΗΣ Μαυροματίου (πλησίον του ομώνυμου οικισμού).
Τέλος, για τη διανομή και αξιοποίηση του νερού που θα εκτρέπεται στο
θεσσαλικό κάμπο προβλέπονται έργα συμπλήρωσης και βελτίωσης των
αρδεύσεων – έργα πεδιάδας -, κόστους 305,94 δις δρχ., σύμφωνα με τη
Συνολική Μελέτη Οικονομικής Σκοπιμότητας του έργου (1997), τα οποία,
όμως, στην ΜΠΕ του 1995 δεν εξετάζονται.

Αναλυτικότερα τα έργα που προβλέπονται είναι:

• Φράγμα και ταμιευτήρας Μεσοχώρας: ύψος φράγματος 150μ., με
Ανωτάτη Στάθμη Λίμνης (Α.Σ.Λ.) +770,0 μ., ωφέλιμο όγκο ταμιευτήρα 228
x 106 m3, με σταθμό παραγωγής στη Γλύστρα. Η λειτουργία του ΥΗΕ
Μεσοχώρας είναι αμιγώς ενεργειακή και δεν συνεισφέρει στις ανάγκες της
εκτροπής ούτε επηρεάζεται από αυτή. Στον εκκενωτή πυθμένα του ΥΗΕ
λειτουργεί μικρός ΥΗΣ για την εξασφάλιση συνεχούς οικολογικής παροχής
1,5 m3/s.).

• Σήραγγα προσαγωγής Μεσοχώρας –Γλύστρας: 7,4 χλμ.

• ΥΗΣ Γλύστρας: δύο μονάδες ισχύος 2 x 80 MW και ετήσια συνολική
παραγόμενη ενέργεια 362 GWh.

Τα παραπάνω έργα έχουν ολοκληρωθεί από την ΔΕΗ και δεν επηρεάζουν
την εκτροπή η οποία πραγματοποιείται από τον κατάντη ταμιευτήρα της
Συκιάς.

• Φράγμα, ταμιευτήρας και ΥΗΣ Συκιάς: ύψος φράγματος 145 μ., με
Α.Σ.Λ. + 545,0 μ. αντί της αρχικής +550,0 μ., ώστε να μειωθεί σε 15 μ. το
ύψος του αναχώματος προστασίας της Μονής Αγ. Γεωργίου Μυροφύλλου,
ωφέλιμος όγκος ταμιευτήρα 440 x 106 m3. Ο ΥΗΣ Συκιάς λειτουργεί με δύο
μονάδες ισχύος 2 x 60 MW και παράγει συνολική ετήσια ενέργεια 283,1
GWh. Ο μικρός ΥΗΣ στον εκκενωτή πυθμένα λειτουργεί με οικολογική
παροχή 5 m3/s. Ο ταμιευτήρας του ΥΗΕ Συκιάς τροφοδοτεί τη σήραγγα
εκτροπής προς τη Θεσσαλία, με ετήσιο όγκο εκτρεπόμενου νερού προς
Θεσσαλία 600 x 106 m3 .

• Σήραγγα εκτροπής Αχελώου: μήκος 17,5 χλμ., διάμετρος 6 μ., υψόμετρο
εισόδου +470,0 μ. και εξόδου +433,50 μ. προς Θεσσαλία (Συκιά-
Πευκόφυτο) με υδροληψία από ταμιευτήρα Συκιάς.

• Δύο οδοί μήκους 1.000 μ. και 1.500 μ., με αφετηρία την Ε.Ο. Μουζακίου –
Αργιθέας και πέρας τη θέση εισόδου και συναρμολογήσεως του ΤΒΜ και
την είσοδο της σήραγγας αερισμού του φρέατος αναπλάσεως αντίστοιχα,
καθώς και χώροι εργοταξιακών εγκαταστάσεων.

• ΥΗΣ Πευκοφύτου στην έξοδο της σήραγγας εκτροπής, με Α.Σ.Λ. +260,0 μ.
και ΥΗΣ δύο μονάδων 2 x 80 MW και συνολική ετήσια παραγωγή
ενέργειας 377 GWh.

• Αναρρυθμιστική δεξαμενή (αρδευτική χρήση) και μικρός ΥΗΣ
Μαυρομματίου: χωμάτινο ανάχωμα ύψους 25 μ., εγκατεστημένη ισχύς 20
MW.

• Έργα συμπλήρωσης άρδευσης της Θεσσαλικής πεδιάδας

1.3 Σκοπιμότητα του έργου (ΜΠΕ 1995 – εκτροπή 600 x 106 μ3)

Το έργο της εκτροπής σύμφωνα με την ΜΠΕ του 1995 χαρακτηρίζεται ως
έργο πολλαπλής σκοπιμότητας. Οι κυριότερες πλευρές της είναι:

• .Παραγωγή ΥΗ ενέργειας κατά τη μεταφορά του νερού του Αχελώου
από τη νότια Πίνδο στα χαμηλά υψόμετρα της Θεσσαλίας.
Δευτερευόντως, επειδή μεγάλο μέρος των εισρεουσών ποσοτήτων θα
υποκαταστήσει αντλούμενο νερό από γεωτρήσεις μεγάλου βάθους, θα
υπάρξει και εξοικονόμηση ενέργειας.

• .Παροχή νερού για ύδρευση οικιστικών συγκροτημάτων.
Πρωτεύουσας σημασίας είναι η εξασφάλιση ποσοτήτων νερού για
ύδρευση, άμεσα ή έμμεσα, μεγάλων οικιστικών συγκροτημάτων (Βόλου
και Λάρισας) και μικρότερων κοινοτήτων οι οποίες αντιμετωπίζουν
προβλήματα υδροδότησης, είτε ποσοτικά είτε ποιοτικά.

• .Παροχή νερού για άρδευση. Κύριο στόχο αποτελεί μια ευρύτερη
περιοχή της Θεσσαλικής πεδιάδας, έκτασης περίπου 2,4 εκατ. στρ., η
οποία αρδεύεται σήμερα πλημμελώς, με γεωτρήσεις συνεχώς
αυξανόμενου βάθους και μειωμένης παροχής. Αναμένεται ότι με τα
νερά της εκτροπής θα υπάρξει σημαντική υποκατάσταση υπογείων
υδάτων με επιφανειακά πλέον νερά, τα οποία θα καλύπτουν τις
αρδευτικές ανάγκες τμήματος της ως άνω περιοχής.

• Οικολογική σκοπιμότητα. Η εντατική εκμετάλλευση των υπογείων
νερών της Θεσσαλίας και της θερινής απορροής του Πηνειού για την
άρδευση του κάμπου έχει υποβιβάσει επικίνδυνα τόσο την ποσότητα
όσο και την ποιότητα των υπογείων υδροφοριών (υφαλμύρωση στην
περιοχή Κάρλας και Πηνειού, καθιζήσεις στον Ριζόμυλο) και έχει
ξεράνει τα φυσικά ρέματα, συμπεριλαμβανομένου και του Πηνειού, του
οποίου η θερινή παροχή σχεδόν μηδενίζεται, με επιπτώσεις στο ποτάμιο
οικοσύστημα και στη δυνατότητα αποκαθαρισμού των επιφανειακών
αποδεκτών που δέχονται μεγάλα ρυπαντικά φορτία αστικής, αγροτικής
και αγροτοβιομηχανικής προελεύσεως. Επίσης, η εντατική
εκμετάλλευση του υπογείου υδροφορέα, έχει συντελέσει στην
εξαφάνιση πολλών πηγών και μικρολιμνών. Αναμένεται ότι η
επιφανειακή διάθεση των εκτρεπομένων ποσοτήτων δια της κοίτης του
Πηνειού θα περιορίσει τις άνω αρνητικές επιπτώσεις.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

2.1 Το φυσικό περιβάλλον

Σε όλο το μήκος του ρου του Αχελώου υπάρχουν πολλά και αξιόλογα
στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος.

Η περιοχή του άνω ρου το Αχελώου περιλαμβάνει μεικτά δάση με
παραποτάμια βλάστηση, αλπικά και υποαλπικά λιβάδια. Τα κυρίαρχα είδη των
δένδρων είναι η ελάτη(Abies borisii-regis) και η βελανιδιά(Quercus cerris). Η
οικολογική σπουδαιότητα της περιοχής οφείλεται στο ότι περιλαμβάνει μεγάλη
ποικιλία οικοτόπων, οι
οποίοι βρίσκονται σε πολύ
καλή κατάσταση. Τα δάση
οξυάς, ελάτης και δρυός
διατηρούν τη δομή και τη
λειτουργία τους σε άριστο
επίπεδο. Ενδεικτική της
σπουδαιότητας της περιοχής
είναι η παρουσία πολλών
φυτικών και ζωικών ειδών
τα οποία είναι ενδημικά ή απθηλαστικά όπως η ρκούδα(rsus αrctos), η ΒίδραLutrα lutrα και ο
Αγριόγιδο (Rupicαprα rupicαprα bαlcαnicα), ο Λύκος (Canis lupus). Επίσης
συναντούνται και αρκετά είδη αρπακτικών πτηνών. Πλούσια επίσης είναι η
ιχθυοπανίδα της περιοχής ιδιαίτερα τα ρεόφιλα είδη. Σημαντική είναι η
παρουσία μεγάλων πληθυσμών άγριας πέστροφας.

δασωμένη χαράδρα και περι-
λαμβάνει τ τμήμα του ποαμού
Αχελώου, το οποίο καθορίζει τα
σύνορα μεταξύ των νομών Άρτας
και Τρικάλων και εκείνα μεταξύ
των νομών Άρτας και Καρδίτσας.
Κατά μήκος του ποταμού
υπάρχουν δάσημε Ιτιές (Salix
alba), Λεύκες (Populus nigra),
Κλήθρ (Alnus glutinosa) και

Φράξους(Fraxinus αngustifolia). Το παρόχθιο δάσος περιβάλλεται από μακκία
και φρυγανώδη βλάστηση. Κοντά στο χωριό Συκιά βρίσκεται το υπό
κατασκευή υδροηλεκτρικό φράγμα της Συκιάς που αποτελεί μέρος του έργου
της εκτροπής. Ένα σημαντικό τμήμα της περιοχής καλύπτεται από μικτό δάσος
δρυός (επικρατεί η Quercus frainetto), ενώ ένα μικρό τμήμα από το ελληνικό
ενδημικό έλατο(Abies borisii-regis). Το παρόχθιο δάσος καθώς και η υπόλοιπη
βλάστηση κατά μήκος της όχθης και της κοιλάδας του ποταμού είναι πολύ
σημαντικά για την προστασία του εδάφους από τη διάβρωση και την
κατολίσθηση, το σχηματισμό σημαντικών βιοτόπων για τα ζώα της περιοχής
(ειδικά για τη βίδρα και για πολλά είδη πουλιών), τη μείωση της ρύπανσης του
ποταμού, τη συγκράτηση των υλικών που μεταφέρει το ποτάμι και την άμεση ή
έμμεση βελτίωση του κλίματος στην ευρύτερη περιοχή. Η περιοχή αυτή
αποτελεί ένα από τα λίγα εναπομείναντα καταφύγια και είναι μεγάλης
σημασίας για την επιβίωση πολλών ζωικών ειδών που απειλούνται και
προστατεύονται σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες και την ελληνική
νομοθεσία. Στην περιοχή αυτή υπάρχει μια σημαντική αποικία από Όρνια
(Gyps fulvus), όπως επίσης και από αρπακτικά πουλιά όπως ο Χρυσαετός
(Aquila chrysaetos), ο Ασπροπάρης (Neophron percnopterus)κ.ά. Επίσης η
κοιλάδα του Αχελώου χρησιμοποιείται από πολλά μεταναστευτικά πουλιά ως
ενδιάμεσος σταθμός. Οι Βίδρες (Lutrα lutrα) απαντούνται και σε αυτή την
περιοχή παρατηρείτε επίσης και η παροδική παρουσία της καστανής
αρκούδας(Ursus αrctos).

Σημαντικό να αναφερθεί για την περιοχή αυτή είναι η εξαίρεση της περιοχής
«Κοιλάδα Αχελώου» από τον Κατάλογο των Περιοχών Ειδικής Προστασίας
(SPA) και το Δίκτυο Natura 2000 (GR2110003) και η ένταξη στη θέση της με
το ίδιο όνομα άλλης περιοχής (GR2110005). Η πρακτική αυτή της διοίκησης
ενέχει υποψίες μιας και σχεδόν το σύνολο της κατακλύζεται από την πλήρωση
του ταμιευτήρια της Συκιάς.

Η περιοχή του δέλτα του Αχελώου είναι ένα πολύπλοκο οικοσύστημα που
βρίσκεται στη δυτική Ελλάδα και αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς
υγροτόπους της χώρας και προστατεύεται από τη διεθνή σύμβαση RAMSAR.
Η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής παρουσιάζουν μεγάλη ιδιαιτερότητα
λόγω της έντονης παρουσίας και κυριαρχίας ειδών του υγρού στοιχείου. Η
θέση του δέλτα του Αχελώου αποτελεί σημαντικό μεταναστευτικό σταθμό. Τα
παραποτάμια δάση που εκτείνονται κατά μήκος του ποταμού περιλαμβάνουν
ποικιλία δένδρων όπως πλατάνια, λεύκες, ιτιές, φράξοι, καραγάτσια κ.ά.
Ιδιαίτερα σημαντικό τμήμα της περιοχής αποτελεί το μοναδικό στην Ελλάδα
αμιγέs δάσος φράξου (Fraxinus αngustifolia) που υπάρχει στην περιοχή του
Λεσινίου. Παρά την έντονη διαμόρφωση της γης, υπάρχουν ακόμη
εκτεταμένες περιοχές με αλμυρά έλη, αμμώδεις περιοχές και λασποτόπια.
Αυτές οι περιοχές έχουν τεράστιο ορνιθολογικό αλλά και γενικότερα
οικολογικό ενδιαφέρον. Ενδεικτικά αναφέρονται διάφορα είδη ορνιθοπανίδας
όπως: ο Αργυροπελεκάνος (Pelecannus crispus), η Λεπτομύτα (Numenius
tenuirostris), το Νεροχελίδονο(Glareola pratincola), ο Καλαμοκανάς
(Himantopus himantopus), η Αβοκέτα (Recurvirostra avosetta), ο
Λεπτόραμφος γλάρος (Larus genei), ο Αργυροτσικνιάς (Ergetta alba) ο
Κορμοράνος(Phalacrocorax carbo), ο Θαλασσαετός (Haliaeetus albicilla), ο
Χρυσαετός (Aquila chrysaetos).κ.ά.

Πηγή: Aναπτυξιακή Εταιρεία Αιτωλοακαρνανίας – ΕNVIPLAN
Γ. Θ. Τσεκούρας & Συνεργάτες (2004)

2.2 Ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον

Η Ιστορία της περιοχής ξεκινά από τους προϊστορικούς χρόνους,
συνεχίζεται στην κλασική και ρωμαϊκή περίοδο, στους βυζαντινούς χρόνους,
και περνά στην τουρκοκρατία όπου η περιοχή
διατήρησε σχετική αυτονομία μέχρι το 1882 όποτε
και γίνετε η προσάρτησή της στην υπόλοιπη
Ελλάδα. Η μακραίωνη αυτή ανθρώπινη παρουσία
στην περιοχή του Άνω Αχελώου έχει αφήσει μια
πλούσια πολιτιστική κληρονομιά. Πέτρινα γεφύρια,
μοναστήρια και εκκλησίες, νερόμυλοι, βρύσες,
μονοπάτια, τοποθεσίες, ιστορικοί χώροι, δείγματα
όλα εποχών με άλλη αισθητική αντίληψη και με
διαφορετική σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον,
προϊόντα ενός πολιτισμού αιώνων, ο οποίος
κατόρθωσε όχι απλά να επιβιώσει, αλλά να ανθίσει,
στις δύσκολες συνθήκες της Πίνδου, χωρίς να υπο-
βαθμίσει το φυσικό περιβάλλον. Πρόκειται για μνημεία ανυπολόγιστης αξίας,
μάρτυρες της Ιστορίας, σημεία του Χώρου, στα οποία επιζεί η Μνήμη και ο
Χρόνος, αποτυπωμένα στην ελληνική ψυχή μέσα από μύθους και τραγούδια.

Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής εκκλησίες: η Ιερά Μονή Αγ. Γεωργίου
Μυροφύλλου Τρικάλων, το Ιερό Ναό Αγ. Τριάδος Μεσοχώρας, την Ι. Μ. Αγ.
Παρασκευής (1762 μ.Χ.), η Ι. Μ.
Τιμίου Σταυρού Δολιανών, η Ι. Μ.
Ανταποδόσεως Κοιμήσεως Παλαιο-
χωρίου Γαρδικίου, η Ι. Μ. Αγ.
Κυριακής Νεράιδας Τρικάλων, η Ι.
Ν. Σωτήρος Λαφίνας, ο Ι. Ν. Αγ.
Γεωργίου Τερπνών Άρτας, ο Ι. Ν.
Αγ. Παρασκευής Σκαρπαρίου.

Επίσης ιδιαίτερα σημαντικές είναι
οι λιθόκτιστες γέφυρες, παλαιότερες
και νεότερες, που συνδέουν και
εξυπηρετούν τις κοντινές κοινότητες αλλά και πιο μακρινές περιοχές. (π.χ. η
τοξωτή γέφυρα Κορανοσίας (1241 μ.Χ.) που βρίσκεται στον Αρέντιο ποταμό,
η γέφυρα Καρυάς (13ος αιώνας), η κουτσογέφυρα Συκιάς, η γέφυρα
Χατζηπέτρου Μεσοχώρας (1894), η γέφυρα στη θέση Πετρωτό (13ος αιώνας).

(Πηγή: www.eepf.gr/arthra

/ektropiacheloou_f116.html)

(Πηγή: Aναπτυξιακή Εταιρεία Αιτωλοακαρνανίας –

ENVIPLAN Γ. Θ. Τσεκούρας & Συνεργάτες , 2004)

2.3 Συνοπτική παρουσίαση των κοινωνικών – οικονομικών
χαρακτηριστικών της ευρύτερης περιοχής του έργου της εκτροπής

• Η πληθυσμιακή εξέλιξη του Νομού Αιτωλοακαρνανίας χαρακτηρίζεται
από αρνητικούς ρυθμούς μεταβολής (-1,51%) κατά τη διάρκεια των
ετών 1991-2001 σε αντίθεση με την Περιφέρεια Θεσσαλίας (+2,63%)
και το σύνολο της χώρας.

• Ο παραγωγικός πληθυσμός (2001) του Νομού Αιτωλοακαρνανίας
(ηλικίας 15-64) είναι αρκετά χαμηλότερος (63,9%) από την αντίστοιχο
της περιφέρειας Θεσσαλίας (65,9%).

• Το ποσοστό ανεργίας του νομού Αιτωλοακαρνανίας (2001) είναι
υψηλότερο (12,7%) από το αντίστοιχο της περιφέρειας Θεσσαλίας
(10,8%). Αξιοσημείωτο είναι ότι στο νομό Αιτωλοακαρνανίας το
ποσοστό των ανέργων που είναι νέοι (7.093) είναι 66,4% σε σχέση με
το αντίστοιχο επίπεδο της χώρας (48,2%).

• Το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων του νομού Αιτωλοακαρνανίας
(2001) έχει αποφοιτήσει μόνο από το Δημοτικό σχολείο (64,7%),
ποσοστό μεγαλύτερο από κάθε άλλο νομό της περιοχής μελέτης και
πολύ υψηλότερο από αυτό της Περιφέρειας Θεσσαλίας (59,9%) και του
συνόλου της χώρας (54,4%). Το ποσοστό αναλφάβητων για το έτος
2001 είναι πολύ υψηλό (7,8%), σε σχέση με το αυτό της Περιφέρειας
Θεσσαλίας (6,5%) και του συνόλου της χώρας (3,6%)

• Από τους νομούς της περιοχής μελέτης, ο νομός Αιτωλοακαρνανίας
έχει το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ το έτος 2001 (78% του
μέσου εθνικού).

Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2001 (ΕΣΥΕ) η περιοχή μελέτης είναι σαφώς
προσανατολισμένη στον πρωτογενή τομέα. Η συμβολή των δραστηριοτήτων
του πρωτογενή τομέα στο παραγόμενο προϊόν μειώνεται συνεχώς στη διάρκεια
των τελευταίων τριάντα ετών (1971-2001) όσον αφορά όλες τις χωρικές
ενότητες (σε επίπεδο νομών και συνόλου χώρας), διατηρώντας όμως συνεχώς
την πολύ υψηλότερη τιμή σε όλους τους νομούς της περιοχής μελέτης
συγκριτικά με το μέσο εθνικό όρο.

Με βάση τα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα των επιμέρους χωρικών ενοτήτων
της περιοχής, διαπιστώνεται σχετική «υστέρηση» της Αιτωλοακαρνανίας.
Το γεγονός αυτό, καθώς επίσης και ο υψηλός βαθμός εξάρτησης του νομού
από τον πρωτογενή τομέα και οι παρεμβάσεις όπως το έργο της εκτροπής του

Αχελώου στη θεσσαλική πεδιάδα, φαίνεται να αποδυναμώνουν ακόμη
περισσότερο το «ευάλωτο» αναπτυξιακό υπόβαθρό της Αιτωλοακαρνανίας,
στερώντας της «έναν πολύτιμο φυσικό πόρο».

2.4 Μεσοχώρα – Αρματολικό (οικισμοί που κατακλύζονται)

Η Μεσοχώρα και το Αρματολικό Τρικάλων είναι οι δύο οικισμοί που
κατακλύζονται από τα νερά της τεχνητής λίμνης που θα σχηματιστεί όταν
λειτουργήσει το φράγμα της Μεσοχώρας.

Ο οικισμός της Μεσοχώρας βρίσκεται περίπου 70 χιλιόμετρα δυτικά της
πόλης των Τρικάλων σε υψόμετρο 800μ., έχει πληθυσμό 500 κατοίκους, και
διοικητικά ανήκει στο δήμο Πινδέων. Στη συνέχεια διανύοντας 2χλμ.
χωματόδρομου από τη Μεσοχώρα συναντάμε το Αρματολικό το οποίο
βρίσκεται σε υψόμετρο 840 μ., έχει πληθυσμό 250 κατοίκους, και διοικητικά
ανήκει στην κοινότητα Νεράιδας. Οι οικισμοί αυτοί είναι κτισμένοι στην
αγκαλιά της Νότιας Πίνδου, στην κοιλάδα του Αχελώου ποταμού ή
Ασπροπόταμου και περιβάλλονται από ψηλά βουνά και πλούσια δάση.

Η περιοχή ξεχωρίζει για την μοναδική χλωρίδα και πανίδα. Ενδεικτική της
σπουδαιότητας της περιοχής είναι η παρουσία πολλών φυτικών και ζωικών
ειδών τα οποία είναι ενδημικά ή απειλούμενα. Εκεί ζει η καφέ αρκούδα της
Πίνδου (Ursus αrctos,) η Βίδρα (Lutrα lutrα) το Αγριόγιδο (Rupicαprα
rupicαprα bαlcαnicα), ο Λύκος (Canis lupus) κ.ά. Πλούσια επίσης είναι και η
ιχθυοπανίδα της περιοχής ιδιαίτερα τα ρεόφιλα είδη. Σημαντική είναι η
παρουσία μεγάλων πληθυσμών άγριας πέστροφας.

Η ιστορία της περιοχής χάνεται στα βάθη των αιώνων. Σύμφωνα με τα
μέχρι τώρα αρχαιολογικά στοιχεία ο πρώτος οικισμός βρισκόταν στη θέση
“Λούτσες” δυτικά του σημερινού χωριού της Μεσοχώρας που ιδρύθηκε κατά
τους ελληνιστικούς χρόνους (ανασκαφές της ΚΗ Εφορίας Προϊστορικών και
κλασικών Αρχαιοτήτων καλοκαίρι 1999). Οι κάτοικοι είναι αυτόχθονες
απόγονοι των αρχαίων Αθαμάνων οι οποίοι διασταυρώθηκαν με Ηπειρώτες και
Θεσσαλούς. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας οι κάτοικοι έδωσαν
μεγάλους αγώνες για την απελευθέρωση τους και πρωτοστάτησαν στους
αγώνες του 1821. Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής στη Μεσοχώρα είχε
εγκαταστήσει το στρατηγείο του ο Άρης Βελουχιώτης. Κορυφαία ιστορική
στιγμή για την Μεσοχώρα υπήρξε η πυρπόληση του χωριού το 1943 από τους
Γερμανούς.

Το θρίλερ για την τύχη των οικισμών που θα κατακλυστούν από τα έργα
της εκτροπής ξεκινά το 1985 όπου αρμόδιο κυβερνητικό κλιμάκιο, με
συμμετοχή του τότε διοικητή της Δ.Ε.Η. κ. Δημ. Παπαμαντέλου, επισκέφτηκε
τη Μεσοχώρα και εξήγγειλε το έργο παραπλανώντας τους κατοίκους
λέγοντας ότι πρόκειται να δημιουργηθεί ένα μικρό φράγμα ύψους 60 – 80
μέτρων που δεν απειλούσε το χωριό με κατάκλυση. Ωστόσο, αν και στην αρχή

δεν υπήρξαν μεγάλες αντιδράσεις άρχισαν σιγά σιγά να διατυπώνονται
επιφυλάξεις για το έργο. Το 1986 η ΔΕΗ, επικαλούμενη το -εθνικό- συμφέρον,
ξεκινάει την κατασκευή του φράγματος για τη λειτουργία υδροηλεκτρικού
εργοστασίου χωρίς καμιά συμφωνία κράτους–κατοίκων. Το 1987 γίνεται
αντιληπτό μετά από επίσημο έγγραφο της ΔΕΗ (έγγραφο της 1181
ΔΑΥΗΕ/28. 12. 87) ότι το υψομετρικό όριο επέμβασης ήταν τα 755μ.(σήμερα
800μ.) δηλαδή, με τη τεχνητή λίμνη θα κατακλυσθούν τα 2/3 της Μεσοχώρας
και το μισό Αρματολικό. Το 1988 ιδρύεται ο Σύνδεσμος Κατακλυζομένων
Μεσοχώρας με πρωταρχικό σκοπό τη ματαίωση του έργου και την πρόταση
εναλλακτικών λύσεων που μέχρι και σήμερα συνεχίζει να δίνει σκληρούς
αγώνες ενάντια στο κράτος, τη ΔΕΗ και τις εταιρείες. Στις 30-5-1989 οι
κάτοικοι της Μεσοχώρας και του Αρματολικού σε κινητοποίηση διαμαρτυρίας
βρίσκονται αντιμέτωποι με 400 περίπου άνδρες των ΜΑΤ στην περιοχή του
φράγματος. Το 1993 ((ΚΥΑ 1092519/5318/0010 19.7.1993 (ΦΕΚ 1000Δ’) –
ΚΥΑ 1092518/5317/0010 19/07/1993 (ΦΕΚ 993Δ’)) εκδίδεται απόφαση για
την αναγκαστική απαλλοτρίωση των οικισμών η οποία λόγω της αντίστασης
των κατοίκων δεν εφαρμόζετε. Το 1994 το Συμβούλιο Επικρατείας βγάζει
ακυρωτική απόφαση για το έργο(2759-2760/1994), η ΔΕΗ όμως συνεχίζει και
ολοκληρώνει παράνομα το φράγμα το καλοκαίρι του 1995. Το 2002 ισχύει
ξανά αναγκαστική απαλλοτρίωση με νόμο (Ν.3066/2002) που μπήκε στο
πακέτο των έργων της Ολυμπιάδας. Τέλος το 2009 ψηφίζεται νέος νόμος (Ν.
3734/2009) περί «της ρύθμισης ζητημάτων σχετικών με το Υδροηλεκτρικό
Έργο Μεσοχώρας». Ο νόμος αυτός αναφέρετε στην α

Share on facebook
Facebook
Share on twitter
Twitter
Share on linkedin
Linkedin
Share on google
Google
Share on email
Email