28 Jan Θετικό δίκαιο και υπερθετικές αξίες – Οι απαρχές της αντιπαράθεσης στην κλασσική Αθήνα και η σημερινή κατάληξη
Posted at 00:00h
in Τα παλιά
Το παρόν αποτελεί το εκφωνηθέν από τον ακαδημαικό Μιχαήλ Σταθόπουλο στην Ακαδημία Αθηνών στην τελετή υποδοχής του στις ….. Ο δάσκαλός μας, μας έκανε την τιμή να μας εμπιστευθεί την προδημοσίευση αυτή για την οποία τον ευχαριστούμε από καρδιάς όπως και για όλη την αγάπη με την οποία περιέβαλε και περιβάλει το μοναχικό δρόμο του νομικού και μελετητή στη χώρα μας. Η αγάπη των μαθητών του είναι πάντα η δική μας απάντηση!
Ι. Εισαγωγή
Νομικοί και φιλόσοφοι προβληματίζονται, όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με άδικους νόμους, και διερωτώνται αν υπάρχουν όρια στη νομοθετική εξουσία της Πολιτείας. Πρέπει να γίνουν δεκτές αρχές υπερκείμενες του θεσπισμένου δικαίου, του λεγόμενου θετικού δικαίου, αρχές που δεσμεύουν τον νομοθέτη; Υπάρχουν κανόνες πριν και πάνω από το θετικό δίκαιο που υπερισχύουν σε περίπτωση σύγκρουσης μαζί του; Όχι, απαντά ο νομικός θετικισμός, ναι ο νομικός ιδεαλισμός και γενικότερα ο αντιθετικισμός.
Η διαμάχη μεταξύ των δύο αυτών τρόπων σύλληψης και κατανόησης του δικαίου συνεχίζεται αιώνες τώρα και εξακολουθεί να είναι επίκαιρη και σήμερα. Οι θετικιστές αρνούνται κάθε άλλη πηγή κανόνων δικαίου πέρα από τη νομοθετική εξουσία της Πολιτείας ή από άλλες εξουσίες που διαμορφώνονται στην κοινωνία, παράγοντας π.χ. εθιμικό δίκαιο. Ο δικαστής δεν μπορεί να αρνηθεί την εφαρμογή ενός νόμου, επικαλούμενος αντίθεση του νόμου αυτού προς υπερκείμενες αρχές. Για την αξία και την ποιότητα του θετικού δικαίου θα κρίνει όχι ο δικαστής, αλλά η ιστορία.
Αντίθετα, ο νομικός αντιθετικισμός θεωρεί ότι τα βαθύτερα θεμέλια του δικαίου βρίσκονται επέκεινα της κρατικής εξουσίας, ότι προϋφίστανται αυτής σε ένα επίπεδο ανώτερο του νομοθέτη. Οι υπερκείμενοι του θετικού δικαίου κανόνες περιέχουν αρχές ισχύουσες a priori ως αξιώματα, γιατί πρόκειται για πανανθρώπινες ιδέες και αξίες, που δεν εξαρτούν την ισχύ τους από την οποιαδήποτε θέσπισή τους από κρατική ή άλλη κοινωνική εξουσία. Σ’ αυτές τις αρχές, που ανήκουν στο λεγόμενο φυσικό δίκαιο (κατ’ αντιδιαστολή προς το θετικό), αναφερόταν ο Σοφοκλής, όταν μιλούσε, στην πασίγνωστη περικοπή της Αντιγόνης, για τα «άγραπτα κἀσφαλή θεών νόμιμα», τα οποία, προσθέτει ο ποιητής, «αείποτε ζη κουδείς οίδεν εξ ότου ’φάνη». Στη νεότερη εποχή και ιδίως σήμερα γίνεται από τους αντιθετικιστές λιγότερο λόγος για φυσικό δίκαιο και περισσότερο για αρχές της δικαιοσύνης που πάντως δεσμεύουν τον νομοθέτη.
η συνέχεια στο συνημμένο αρχείο
Η διαμάχη μεταξύ των δύο αυτών τρόπων σύλληψης και κατανόησης του δικαίου συνεχίζεται αιώνες τώρα και εξακολουθεί να είναι επίκαιρη και σήμερα. Οι θετικιστές αρνούνται κάθε άλλη πηγή κανόνων δικαίου πέρα από τη νομοθετική εξουσία της Πολιτείας ή από άλλες εξουσίες που διαμορφώνονται στην κοινωνία, παράγοντας π.χ. εθιμικό δίκαιο. Ο δικαστής δεν μπορεί να αρνηθεί την εφαρμογή ενός νόμου, επικαλούμενος αντίθεση του νόμου αυτού προς υπερκείμενες αρχές. Για την αξία και την ποιότητα του θετικού δικαίου θα κρίνει όχι ο δικαστής, αλλά η ιστορία.
Αντίθετα, ο νομικός αντιθετικισμός θεωρεί ότι τα βαθύτερα θεμέλια του δικαίου βρίσκονται επέκεινα της κρατικής εξουσίας, ότι προϋφίστανται αυτής σε ένα επίπεδο ανώτερο του νομοθέτη. Οι υπερκείμενοι του θετικού δικαίου κανόνες περιέχουν αρχές ισχύουσες a priori ως αξιώματα, γιατί πρόκειται για πανανθρώπινες ιδέες και αξίες, που δεν εξαρτούν την ισχύ τους από την οποιαδήποτε θέσπισή τους από κρατική ή άλλη κοινωνική εξουσία. Σ’ αυτές τις αρχές, που ανήκουν στο λεγόμενο φυσικό δίκαιο (κατ’ αντιδιαστολή προς το θετικό), αναφερόταν ο Σοφοκλής, όταν μιλούσε, στην πασίγνωστη περικοπή της Αντιγόνης, για τα «άγραπτα κἀσφαλή θεών νόμιμα», τα οποία, προσθέτει ο ποιητής, «αείποτε ζη κουδείς οίδεν εξ ότου ’φάνη». Στη νεότερη εποχή και ιδίως σήμερα γίνεται από τους αντιθετικιστές λιγότερο λόγος για φυσικό δίκαιο και περισσότερο για αρχές της δικαιοσύνης που πάντως δεσμεύουν τον νομοθέτη.
η συνέχεια στο συνημμένο αρχείο
