23 Jun Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗ ΜΥΤΙΛΗΝΗ
Η ομιλία
Δελφίνι – Προκυμαία Μυτιλήνης
Εκλεκτοί προσκεκλημένοι, κυρίες και κύριοι, κατ’ αρχήν θέλω να ευχαριστήσω και εγώ με τη σειρά μου τον κ. Παπαχρυσό και το σύλλογο «Δελφίνι» για την ευγενική τους πρόσκληση και για την ευκαιρία που μου έδωσε να επισκεφθώ το νησί σας, το οποίο το επισκέπτομαι για πρώτη φορά και πραγματικά με έχει εντυπωσιάσει με τα στοιχεία εκείνα που ανέφερε και ο κ. Δεκλερής. Η Μυτιλήνη διαθέτει όχι μόνο φυσικό περιβάλλον με απαράμιλλο κάλλος, όχι μόνο μια πολιτιστική κληρονομιά που χαρακτηρίζεται από συνέχεια, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αλλά είναι και ένα ζωντανό παράδειγμα της γόνιμης αλληλεπίδρασης που έχουν αυτά τα δύο και που, όπως θα δούμε παρακάτω, το ένα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το άλλο. Και η πολιτιστική κληρονομιά της Μυτιλήνης, η οποία έχει μια διεθνή ακτινοβολία, όπως γνωρίζουμε, από την αρχαιότητα μέχρι τώρα είναι πολύπλοκη. Δεν περιορίζεται μόνο στα κτίσματα, στα τεχνουργήματα και στα άλλα αντικείμενα τέχνης, αλλά είναι κάτι πολύ περισσότερο. Περιλαμβάνει όλα εκείνα τα στοιχεία που λέμε ότι συνιστούν την πολιτιστική μας κληρονομιά και ακριβώς αυτό είναι το θέμα το οποίο θέλω να δούμε και να συζητήσουμε σήμερα. Τι ακριβώς περιλαμβάνει αυτή η έννοια. Πολιτιστικό περιβάλλον και σε τι συνίσταται η προστασία του. Πολιτιστικό περιβάλλον δεν είναι μόνο η Ακρόπολη ή οι αρχαίοι ναοί, τα αγάλματα, οι βυζαντινές εκκλησίες, τα διατηρητέα κτήρια. Πολιτιστικό περιβάλλον είναι κάτι πολύ περισσότερο, κάτι που βρίσκεται πίσω από όλα αυτά και που είναι στην πραγματικότητα όλη η παράδοση η ελληνική, από τον Όμηρο, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, από τον ελληνικό λόγο, την ελληνική επιστήμη, την τέχνη, τις δημοτικές παραδόσεις, τα τραγούδια, τους χορούς μας, όλα αυτά είναι το πολιτιστικό περιβάλλον και σήμερα έχουμε απόλυτη επίγνωση ότι το πολιτιστικό περιβάλλον έχει την ίδια, ίσως και πολύ μεγαλύτερη, σημασία από το φυσικό περιβάλλον. Και γιατί. Αν σήμερα εμείς οι Έλληνες είμαστε ένα ξεχωριστό σύστημα, όπως και κάθε άλλος λαός βεβαίως, και έχουμε μια ιδιαίτερη ταυτότητα, το πολιτιστικό μας περιβάλλον, η πολιτιστική μας κληρονομιά είναι στην πραγματικότητα το σύνολο του παρελθόντος μας, όλων των καταστάσεων που είχαμε εμείς σαν σύστημα για να φτάσουμε μέχρι σήμερα. Επομένως το πολιτιστικό μας περιβάλλον είναι αυτό που μας έχει κάνει αυτό που είμαστε, αυτό που πιστεύουμε, τις αξίες που έχουμε, πώς βλέπουμε τον κόσμο και ποιοι είναι οι στόχοι μας. Επομένως το πώς θα φερθούμε στο φυσικό περιβάλλον, πώς θα αντιμετωπίσουμε τη φύση, τι στάση θα κρατήσουμε απέναντί της είναι θέμα της πολιτιστική μας κληρονομιάς. Και σήμερα, αν το φυσικό περιβάλλον διεθνώς κινδυνεύει, είναι γιατί άλλαξε η στάση των ανθρώπων απέναντί του. Οι αρχαίοι Έλληνες γνωρίζουν πολύ καλά την ιερότητα της φύσεως και όλοι αυτοί οι μύθοι που έχουν, η προσωποποίηση των φυσικών στοιχείων και φαινομένων, δεν ήταν μια δεισιδαιμονία, αλλά ήταν πραγματικά μια εκδήλωση του σεβασμού που είχαν προς τη φύση, που ήξεραν ότι δεν μπορείς να την πειράξεις δεν μπορείς να την θίξεις χωρίς να την καταστρέψεις. Σήμερα κάτω από την επίδραση της Δύσεως, που είναι καθαρά ματεριαλιστική προς τις αξίες της, που παρερμήνευσε τις Ελληνικές αξίες, πολλοί από το παραγωγικό κυρίως σύστημα, από την αγορά, πίστεψαν ότι μπορούν να εξουσιάσουν τη φύση και να την εκμεταλλευτούν στο έπακρον, αδιαφορώντας για τους νόμους της. Αντί λοιπόν για την παιδεία, όπως σας είπε ο κ. Δεκλερής, υμνήθηκε ο πλούτος και αντί για τη δικαιοσύνη η δύναμη. Οι αρχαίοι γνώριζαν όμως καλά αυτό που ο σημερινός άνθρωπος με τις κατακερματισμένες γνώσεις που έχει, έχει ξεχάσει: ότι στην αληθινή ζωή αυτά τα πράγματα δεν είναι ξεχωριστά. Ο άνθρωπος δεν ξεχωρίζει από τη φύση, η τέχνη δεν ξεχωρίζει από την καθημερινή ζωή, η οικονομία δεν μπορεί να είναι κάτι αντιμέτωπο με τη δικαιοσύνη ούτε το άτομο είναι κάτι αντίθετο προς την κοινωνία. Αυτά όλα τα πράγματα βαίνουν παράλληλα, βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση και είναι στην πραγματικότητα πτυχές του ίδιου ακριβώς νομίσματος. Και γνώριζαν καλά οι Έλληνες ως προς το θέμα του πολιτισμού για το οποίο τους θαυμάζουμε τόσο πολύ, ότι δεν μπορεί να ανθίσει τέχνη και πολιτισμός μέσα από μια άθλια καθημερινότητα, ούτε μπορεί ο πλούτος να αναχθεί σε μια υπέρτατη αξία χωρίς να χάσουν οι άνθρωποι την αίσθηση του μέτρου και της δικαιοσύνης, ούτε μπορεί ο ορθός λόγος και η επιστήμη να αναπτυχθούνε κάτω από συνθήκες αθλιότητας κοινωνικής ή αναρχίας. Και όπως δεν είναι τυχαίο ότι η αρχαία Ελληνική τέχνη, για την οποία υπερηφανευόμαστε σήμερα όλοι , και η επιστήμη γεννήθηκε μέσα στο μοναδικό στο κόσμο Ελληνικό φυσικό περιβάλλον, έτσι δεν πρέπει να διερωτώμεθα και σήμερα, γιατί η σημερινή τέχνη που τόσο διαφημίζεται και τόσο προβάλλεται δεν μας ικανοποιεί. Πάμε τα βλέπουμε στα μουσεία και τελικά μένουμε με το αίσθημα του ανικανοποίητου. Και γιατί η σημερινή επιστήμη, η οποία έχει κάνει τρομερή πρόοδο, αντί να μας τα λύνει τα προβλήματα έχουμε την αίσθηση ότι μας τα περιπλέκει. Στο υποβαθμισμένο περιβάλλον των σημερινών πόλεων, το οποίο σας περιέγραψε ο κύριος Δεκλερής προηγουμένως με την αναρχία, την εγκληματικότητα, την άθλια ποιότητα ζωής, δεν είναι βέβαια δυνατόν το φυσικό περιβάλλον αυτό που μας έχει απομείνει τα μνημεία μας, τα αρχαία μας, οι εκκλησίες μας, δεν είναι δυνατόν να αποτελούν κομμάτια της καθημερινής μας ζωής πια δυστυχώς, αλλά έχουμε αποκτήσει απέναντί τους μια στάση θεατού απλώς, δεν είναι μέσα στη ζωή μας, δεν είναι πηγή έμπνευσης, δημιουργίας ούτε μας δίνουν την αίσθηση τη συνέχεια του πολιτισμού. Είναι δηλαδή το πολιτιστικό περιβάλλον έτσι όπως έχει μείνει σήμερα καταδικασμένο να μοιάζει απολιθωμένο, νεκρό, όπως το δάσος που έχετε εδώ στη Μυτιλήνη, και, από την άλλη πλευρά, αυτή η απομάκρυνση που έχουμε από την πολιτιστική μας κληρονομιά και από τις ρίζες μας, μας έχει καταστήσει ανάλγητους απέναντι από το φυσικό περιβάλλον. Η άρνηση αυτή που έχουμε της λατρείας και του ωραίου και της αρμονίας, που βρίσκονται στα γονίδιά μας σαν Έλληνες, μας καθιστά σιγά – σιγά αμείλικτους απέναντι στο εναπομένον φυσικό περιβάλλον και μας ωθεί να το εκμεταλλευτούμε μήπως, πουλώντας το, μπορέσουμε να ανακτήσουμε τις αξίες που έχουμε χάσει. Η αλληλεξάρτηση αυτών των δύο συστημάτων είναι λοιπόν ολοφάνερη και επιστημονικά αποδεδειγμένη και βλέπουμε ότι η αλληλεπίδραση του ενός επάνω στο άλλο είναι αυτή που καθιστά όλο και περισσότερο φανερή την υποβάθμισή τους. Υπάρχει δηλαδή ανάμεσά τους ένα πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα, όπως λέγεται επιστημονικά, θετικής αντιδράσεως – αυτό που λέμε Positive feedback – όσο χειροτερεύει τόσο επιταχύνει την χειροτέρευση του άλλου. Αυτή την αυτονόητη ελληνική αλήθεια, τη σχέση μεταξύ πολιτισμού και φυσικού περιβάλλοντος, που την έχουν λησμονήσει επί αιώνες οι άνθρωποι, την ανακάλυψαν στις αρχές της δεκαετίας του ’70 όταν ετέθη πάλη το θέμα το προς τα πού πηγαίνει η ανθρωπότητα. Ο κ. Δεκλερής σας μίλησε για τη διάσκεψη στο Στοκχόλμη, που έθεσε πρώτα τις αρχές για τη βιώσιμη ανάπτυξη, την ίδια εκείνη εποχή, το 1972, στο Παρίσι (υπεγράφη) μια Διεθνής σύμβαση για την προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητος, δηλαδή συνδέθηκαν αυτά τα δυο αγαθά, το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον ,και νομικά, και επακολούθησε βεβαίως ένας μεγάλος αριθμός διεθνών κειμένων και συμβάσεων- όλα για την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Η κορυφαία στιγμή για την προστασία αυτή ήταν βεβαίως η συνδιάσκεψη του Ρίο και η Ατζέντα 21, που σας εξήγησε τι είναι ο κ. Δεκλερής, η οποία έθεσε σε ισότιμη βάση το πολιτιστικό και το κοινωνικό κεφάλαιο και έκανε πια επίσημο νομικό κανόνα για όλα τα κράτη της γης την υποχρέωση προστασίας τους. Η Ατζέντα ανέθεσε λοιπόν την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος, όπως και των άλλων, όχι μόνο στα κράτη αλλά και στις μη κυβερνητικές οργανώσεις, όπως είναι οι Σύλλογοι και οι άλλες ενώσεις των πολιτών και στους πολίτες (τους ιδίους). Η ευρύτητα αυτής της προστασίας και η σχέση αυτών των δύο, της προστασίας φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, φαίνεται καθαρά από τη νομολογία του 5ου Τμήματος, το οποίο -με πρωτοποριακό θα έλεγα τρόπο – τα συνέδεσε, ενώ μέχρι τώρα η δικαστική πρακτική τα έβλεπε απομονωμένα. Πρέπει να σας πω χαρακτηριστικά ορισμένα αποσπάσματα αποφάσεων που θα σας δείξουν περίπου το πνεύμα αυτό. Π.χ. όταν ερμήνευε το ρυθμιστικό σχέδιο της Αθήνας έναν νόμο του 1985 που έθεσε τις αρχές για το μέλλον και την ανάπτυξη των Αθηνών, το 5ο Τμήμα, μεταξύ των κριτηρίων που εξαγγέλοντο στο νόμο αυτό και τα οποία έπρεπε να διέπουν την ανάπτυξη της Αθήνας, διάλεξε και έθεσε (ως) πρώτο την προστασία της πολιτιστικής της και της ιστορικής της φυσιογνωμίας. Είναι ο γνώμονας για την εξέλιξη αυτής της πόλεως και πρέπει βεβαίως να είναι ο γνώμονας για την εξέλιξη όλων των άλλων ελληνικών πόλεων. Στην Ελλάδα που έχουμε αυτό το πολύτιμο αγαθό, να είμαστε από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, οι φορείς μιας πνευματικής παράδοσης μοναδικής, αυτό θα έπρεπε να είναι το κριτήριο της αναπτύξεώς μας και γύρω από αυτό να στρέφονται όλες οι προσπάθειές μας. Θα ήταν τελείως διαφορετικό το μέλλον αυτής της χώρας (εάν) ίσως αυτό είχε τεθεί σαν πρωταρχικό κριτήριο της πολιτικής μας. Η θέση μας μέσα στην παγκόσμια κοινότητα θα ήταν ίσως διαφορετική. Έκρινε το Τμήμα παράλληλα ότι οι παραδοσιακοί οικισμοί και η διατήρησή τους είναι ένας πρωταρχικός στόχος της πολιτικής, αλλά δεν πρέπει να περιορίζεται μονάχα στο χώρο το συγκεκριμένο, αλλά να τους δίνει και το περιβάλλον που θα είναι απαραίτητο για την ανάδειξή τους.
H κ. Μαρία Καραμανώφ
Σπούδασε Νομικά στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Λονδίνου. Διδάκτωρ της Νομικής Σχολής του University College London. Μέλος του Συμβουλίου Επικρατείας από το 1981, είναι σήμερα Σύμβουλος Επικρατείας. Μέλος της Ελληνικής Ομάδος Συστημάτων, και ιδρυτικό μέλος του Eπιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Bιωσιμότητος, έχει ασχοληθεί με τα συστήματα μεγάλης κλίμακος. Δίδαξε Ανάλυση Δημόσιας Πολιτικής στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοικήσεως. Κατά το διάστημα 1990-1999 υπηρέτησε στο Ε Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας, όπου ασχολήθηκε με υποθέσεις περιβάλλοντος και βιωσίμου αναπτύξεως σε ευρύ φάσμα αντικειμένων. Έχει συγγράψει μελέτες και άρθρα, μεταξύ των οποίων και το έργο “Failures in Implementation”. Συμμετέσχε στις Διεθνείς Διασκέψεις της Κόστα Ρίκα (2002) και του Γιοχάνεσμπουργκ (2002) για το Περιβάλλον και τη Βιωσιμότητα.
